Dijagnostika i liječenje razrokosti i slabovidosti kod djece i odraslih

Slabovidost ili ambliopija je stanje koje se karakteriše smanjenom vidnom oštrinom, koja ne može da se popravi nošenjem naočara ili kontaktnih sočiva, u odsustvu nekog organskog poremećaja oka, to jest bolesti oka.

Nastaje u ranom djetinjstvu, u predškolskom uzrastu, u takozvanom ambliogenom periodu. To je period kad dolazi do razvitka moždanih centara za vid i nervnih puteva koji prenose informacije iz oka do mozga. Ukoliko se oni ne razviju kako treba do otprilike osme godine, ne postoji mogućnost njihovog kasnijeg razvitka.

To dovodi do slabovidosti, kod koje iako imamo potpuno zdravo oko, ne postoji odgovarajuća vidna oštrina, upravo kao posledica nerazvijenosti tih moždanih centara.

Da bi došlo do odgovarajućeg razvijanja vidnih centara u mozgu, mrežnjača oka u ranom detinjstvu mora da prima kvalitetnu sliku posmatranih objekata. Slabovidost se najčešće javlja kao posledica razrokosti, postojanja refrakcione mane, to jest dioptrije ili urodjene katarakte. Kod svih ovih stanja ili slika posmatranih predmeta nije dobra na oba oka, u kom slučaju imamo obostranu slabovidost ili je kvalitet slike značajno bolji na jednom oku, pa na drugom “slabijem“ oku dolazi do zaostajanja u razvitku vida.

Na žalost, slabovidost se često prvi put otkrije po polasku u školu, kad je njeno liječenje mnogo teže nego u predškolskom periodu. Ukoliko se slabovidost otkrije posle 8 godine, mogućnosti za njeno lečenje su jako ograničene i rijetko daju značajnije rezultate.

Upravo zbog toga je veoma bitno da roditelji odmah odvedu dijete kod oftalmologa, ukoliko uoče bilo kakvu razrokost, ukoliko primijete da dijete škilji u naporu da izoštri sliku, ukoliko ima prinudan položaj glave ili je očigledno da se dijete teže snalazi u prostoru. Ukoliko roditelj posumnja da dijete slabije vidi, može izvesti i jednostavan test koji se sastoji u pokrivanju jednog oka djeteta, pri čemu dijete spontano pokušava da pomjeri glavu i otkrije pokriveno oko, ukoliko je vid na nepokrivenom oku slabiji.

Kao što se iz gore navedenog može zaključiti od presudnog značaja je da se liječenje slabovidosti započne na vrijeme.

Od presudnog značaja je da se liječenje slabovidosti započne na vrijeme. Liječenje slabovidosti počiva na dva principa.

Prvi je uklanjanje uzroka koji je i doveo do slabovidosti. To može podrazumijevati liječenje razrokosti, odredjivanja naočara kako bi se korigovala dioptrija ili uklanjanje urodjene katarakte.

Drugi dio liječenja podrazumeva stimulisanje razvitka vida slabovidog oka. To se postiže okluzijom (zatvaranjem) boljeg oka specijalnim flasterom odredjen broj sati u toku dana, kako bi se slabovido oko natjeralo da preuzme funkciju. Na taj način, vremenom dolazi do popravljanja vida slabovidog oka.

Liječenje slabovidosti je čest, dugotrajan i mukotrpan proces, pogotovo za dijete, tako da je upornost i strpljenje roditelja od presudne važnosti za uspjeh liječenja.

Razrokost ili strabizam je stanje koje se odlikuje poremećajam okulomotorne ravnoteže, to jest dva oka nemaju isti pravac pogleda pri posmatranju nekog predmeta. Jedno oko, koje fiksira posmatrani objekat ima normalan položaj, dok je drugo oko ili okrenuto ka unutra (nosu) ili okrenuto ka spolja. U prvom slučaju se radi o ezotropiji ili konvergentnoj razrokosti, a u drugom o egzotropiji ili divergentnoj razrokosti. Takodje oko može da bude okrenuto ka gore i u tom slučaju govorimo o hipertropiji.

Strabizam ili razrokost u dječijem dobu može da dovede do slabovidosti. Strabizam je organski (fizički) poremećaj, dok je slabovidost u tom slučaju funkcionalna posledica.

Postoje dva tipa razrokosti

Kod prvog tipa razrokosti  funkcija očnih mišića i nerava koji ih inervišu i koji su zaduženi za pokrete oka je očuvana. Ovaj tip razrokosti najčešće nastaje u ranom djetinjstvu i često može biti posledica prisutne refrakcione greške, to jest nekorigovane dioptrije ili poremećaja na nivou moždanih centara koji regulišu položaj i pokrete oka.

Kod njega je razrokost podjednako izražena u svim pravcima pogleda. Kao što je već spomenuto postoji veliki rizik za nastanak slabovidosti.

Kod drugog tipa razrokosti postoji poremećaj na nivou očnih mišića i nerava koji ih inervišu i on može da se javi u svim uzrastima iz raznih razloga. Kod njega je razrokost izraženija pri odredjenom pravcu pogleda. Ukoliko se javi u odraslom uzrastu, ne postoji opasnost od nastanka slabovidosti, ali mogu postojati duple slike posmatranih objekata.

Da bi shvatili na kojim principima se zasnivaju operacije razrokosti moramo znati da svako oko ima šest očnih mišića koji kontrolišu pokrete oka. Očni mišići su funkcionalno organizovani u tri para po dva mišića od kojih svaki ima potpuno suprotno (antagonističko) dejstvo od svog para. Da bi oko bilo u pravilnom položaju i da ne bi skretalo, svi oni moraju biti u ravnoteži. Ukoliko je neki od mišića jači ili slabiji ili je neki od nerava koji inerviše odredjeni mišić oštećen, dolazi do narušavanja te ravnoteže i pojave razrokosti.

Raznim vrstama operacija na očnim mišićima moguće je opet dovosti oko u pravilan položaj i korigovati razrokost. Operacije razrokosti se zasnivaju na jačanju i/ili slabljenju odredjenih očnih mišića koji su u disbalansu, kako bi se ponovo uspostavila narušena ravnoteža.

Treba napomenuti da operacija razrokosti ne popravlja slabovidost već ima estetski efekat kao i da dovodjenjem oka u pravilan položaj može dovesti do gubitka duplih slika ukoliko one postoje.