Alergijski rinitis i ambrozija

Alergijski rinitis je upalna bolest sluznice nosa koja nastaje kao rezultat imunološke reakcije izmedju raznih inhalacionih alergena i upalnih ćelija u sluznici nosa, a često se pojavljuje u paru sa astmom. Jedan od najvažnijih alergena u Republici Hrvatskoj jeste ambrozija koja može dovesti do snažnih alergijskih reakcija kod velikog broja ljudi.

O alergijama i alergijskom rinitisu 

Alergijske bolesti su hronične, nezarazne bolesti koje se danas smatraju bolešću civilizacije ili bolestima 21. vijeka. Imaju karakter moderne epidemije i prema predvidjanjima Svjetske zdravstvene organizacije do 2020. godine u Europi će svako drugo dijete biti na nešto alergično. Iako se radi o bolestima koje ne ugrožavaju život već samo narušavaju kvalitet života, ta je činjenica zabrinjavajuća. Naime, prema podacima SZO 10-25% ljudi boluje od nekog oblika alergijskog rinitisa (u Hrvatskoj oko 15%).

Prema genetskoj predispoziciji ako je jedan roditelj alergičar, vjerovatnoća da će dijete biti alergičar se uvećava za 30%, a ako su oba roditelja alergičari vjerovatnoća se uvećava za 50-70%. Ekološka teorija pretpostavlja da su alergije posledica ekoloških zagadjenja (prvenstveno vazduha, kao i hrane različitim aditivima). Prema higijenskoj hipotezi ljudi su premalo izloženi zaraznim bolestima te mikroorganizmima sa kojima smo bili u kontaktu tokom čitave evolucije, što izaziva imunološki poremećaj koji vodi u alergijsku dijatezu.

Alergijski rinitis je u svakom slučaju globalni zdravstveni problem te jedan od najčešćih razloga posjeta doktoru opšte medicine. Prema procjeni Svjetske zdravstvene organizacije više od 600 miliona ljudi boluje od alergijskog rinitisa, od čega 40% otpada na djecu. Po učestalosti alergijske bolesti su na trećem mjestu hroničnih bolesti medju djecom do osamnaeste godine života. U pokušaju da se objasne epidemiološki trendovi u alergijskim bolestima nastale su teorije koje su definisale rizične faktore za razvoj i porast alergija (higijenska i ekološka teorija, te genetska predispozicija).

Alergijski rinitis i astma - dva naličja istog problema 

Osnovna funkcija nosa jeste priprema udahnutog vazduha iz spoljne okoline za ulazak u pluća. Nos služi kao filter, ovlaživač i grijač vazduha. Vazduh zagrije na približno 37 °C, vlaži ga, te odstranjuje sve čestice koje su veće od 5-6 mikrometara. Ako je nos bolestan, tada ne može obavljati svoju funkciju, pa u pluća neće ulaziti kvalitetno pripremljen vazduh; zbog toga postoji znatno veća vjerovatnoća nastanka bolesti donjih disajnih puteva - astma.

Alergijski rinitis i astma sastavnice su alergijskog sindroma jedinstvenih disajnih puteva te se često pojavljuju zajedno. Oko 40% pacijenata sa alergijskim rinitisom ima astmu, a oko 80% pacijenata sa astmom ima i nosne simptome. Ove kliničke entitete karakteriše epidemiološka povezanost, slični genetski i spoljni faktori rizika te činjenica da je alergijski rinitis direktni faktor rizika od nastanka astme. Imunopatologija astme i rinitisa je identična, a koncept jedinstvenih disajnih puteva ima direktne dijagnostičke i terapijske implikacije. Savremeno liječenje se bazira na primjeni efikasne protivupalne terapije na oba nivoa, posebno intranazalnih i inhalacionih kortikosteroida, te antileukotrijena i specifične imunoterapije.

Alergijske bolesti disajnog sistema spadaju medju najčešće alergijske bolesti, pa Svjetska zdravstvena organizacija klasifikuje alergije kao četvrtu najvažniju bolest. U doba puberteta najčešća alergijska bolest postaje alergijski rinitis, koji kasnije kroz život čvrsto drži prvo mjesto, a oko 80-90% djece sa alergijskim rinitisom simptome ima i u odrasloj dobi. Astma se obično javlja izmedju druge i treće godine života, a kasnije zahvata 5-7% odraslih ljudi. Od astme boluje izmedju 8-15% djece, a iako ih od 40-80% do odrasle dobi “ozdravi”, u djetinjstvu i mladosti im zadaje mnogo problema.

Vrste alergena i dominantna uloga ambrozije

Alergeni se dijele na one kojima smo izloženi gotovo trajno (tokom cijele godine) ili samo sezonski. Najznačajniji alergeni tokom cijele godine su grinja kućne prašine, alergeni kućnih životinja, a rjedje plijesni ili izlučevine bubašvaba te alergeni hrane. Sezonski alergeni su poleni stabala, trava i korova, a za nastanak simptoma potrebna je odredjena koncentracija polena u vazduhu. Distribucija polena je regionalna, tako da nije podjednaka rasprostranjenost pojedinih alergena ni na nivou Republike Hrvatske. Postoji posebno izradjen tzv. polenski kalendar ili biometeorološka prognoza gdje se može saznati kolika je koncentracija polenskih čestica u vazduhu.

Kao jedan od najjačih alergena u našoj sredini koji je došao na loš glas jeste ambrozija. Ovaj korov je jednogodišnja zeljasta biljka iz porodice glavočika koja može narasti do 150 metara visine. Poznata je i pod nazivima partizanka, fazanuša ili pelinolisni limundžik. Latinsko ime roda Ambrosia potiče od istoimene grčke riječi i znači besmrtan, jer je prema predaji ambrozija bila hrana bogova koja ih je činila besmrtnim.

Procjenjuje se da je svaki deseti stanovnik Hrvatske alergičan na ambroziju, a broj oboljelih stalno se povećava jer se korov širi od 6-20 kilometara godišnje. Iz jedne biljke nastane do 60 hiljada sjemenki koje mogu preživjeti u zemlji više od 30 godina. Alergija na ambroziju može podstaknuti tzv. krstastu alergiju na polen i hranu. Osim toga, tokom cvetanja ambrozije može se pojaviti preosjetljivost na odredjene namirnice, kao što su lubenica, dinja, tikvica, krastavac, banana, kivi, kamilica i suncokret.

Stanište i koncentracija ambrozije

Ambrozija raste na zapuštenim zemljištima i livadama, uz puteve, a nalazimo je u polju medju usjevima i u vrtu. Najrasprostranjenija je u Slavoniji, sjeverozapadnoj Hrvatskoj i primorsko-goranskom području, a sve se više širi i prema morskoj obali. Spada u vrlo invazivne biljke, cveta od jula do septembra, a najčešće je vrhunac cvetanja u avgustu. U vrijeme cvetanja jedna biljka može proizvesti nekoliko biliona polenskih cvjetova koja se lako prenose vazduhom, pa tokom vjetrovitog vremena polen ambrozije putuje i do 600 kilometara. Smatra se da ukupna količina polena koji u jednoj sezoni proizvede ambrozija premašuje količinu polena svih ostalih biljaka (sa izuzetkom trava). Korovi obično uzrokuju alergijske tegobe pri koncentraciji od 50 ili više polenskih cvjetova u kubnom metru vazduha, ali ambrozija je izuzetak jer uzrokuje alergijsku reakciju već pri koncentraciji 20-30 polenskih cvjetova/m3.

Najveća koncentracija polena je tokom sunčanih i vjetrovitih dana, ujutro i prijepodne, pa se tada ne savjetuje provjetravati stan, kao ni boraviti na otvorenom. U sezoni cvetanja ambrozije treba držati zatvorene prozore od stana i automobila tokom vožnje. Kiša ispira polen, tako da je boravak na otvorenom dobro planirati poslije kiše, kada je koncentracija polena u vazduhu najmanja. Ako imate pse i mačke, perite ih i četkajte, jer i oni skupljaju polen. Potrebno je redovno pratiti bioprognozu sa alergijskim semaforom. Zbog snažnog, invazivnog razmnožavanja i podsticanja alergijskih reakcija kod velikog broja ljudi, u Hrvatskoj je od 2007. godine na snazi Naredba o obaveznom uklanjanju ambrozije.

Zaključak

Kako simptomi alergijskog rinitisa (posebno nakon izloženosti ambroziji) smanjuju koncentraciju te mogu izazvati glavobolju, agitiranost i umor, ovaj entitet uvijek valja imati na umu te preduzeti adekvatne mjere sprječavanja problema. Izbjegavanje boravka i fizičkih aktivnosti u otvorenom prostoru za vrijeme velike koncentracije polena u vazduhu predstavlja jednu od glavnih mjera prevencije.

Izvor: Plivazdravlje.hr